İş nizam-intizamına riayət etmək

Sual: Özəl şirkətdə işləyən şəxsin rəsmi iş vaxtında internet səhifələrinə və sosial şəbəkələrə baxması icazəlidirmi? Belə ki, o, yalnız boş vaxtlarda bu işlə məşğul olur və bu, işin gedişatına heç bir mənfi təsir göstərmir. Bu, icazəlidirmi? İşçi iş qaydalarına riayət etməsə, onun aldığı məvacibin hökmü nədir?

Cavab: Əmək müqaviləsinin tələblərinə uyğun olaraq belə etmək ona qadağan olunarsa, - hətta, istifadə etdiyi cihaz şirkətə məxsus olmasa belə, - icazəli deyil. Əks təqdirdə (cihazın şirkətə məxsius olması fərz olunarsa), bu cəhətə görə də, icazəli deyil. Məvacibə gəlincə isə, (iş vaxtı yuxarıda qeyd olunan işlərələ məşğul olmağın) onun halallığına heç bir təsiri yoxdur.

Sual: Dövlət idarələrində rəsmi iş saatı bitmədən öncə işçinin (iş yerini tətk etməklə iş) nizamına heç bir təsiri olmaması bəhanəsilə işi tərk etmələri geniş vüsət alıb. Sizin bu barədə rəyiniz nədir? Elə idarələr var ki, orada ikinci və üçüncü iş növbələri var. Buna baxmayaraq işçi iş yerini tərk edir.

Cavab: İcazəli deyil və işdə olmadığı müddət müqabilində aldığı məvacibə haqqı yoxdur.

Sual: Bəzi şirkətlər işçilərinə, onlarla işlədiyi müddət ərzində bir dəfə həccə getmək üçün icazə verirlər. Əgər işçi əvvəlcədən həcc ziyarətinə gedibsə, həccə getmək niyyəti olmadan bu icazə haqqından istifadə edə bilərmi?

Cavab: Əgər icazə əmək müqaviləsinə əsasən yalnız həcc ziyarəti üçün verilirsə, işçi həmin icazə haqqından başqa məqsəd üçün istifadə edə bilməz. Amma icazə həcc ziyarəti şərti ilə olmasa, istədiyi məqsəd üçün istifadə edə bilər.

Sual: Avropada bəzi böyük şirkətlər iş axtaranlar arasında saqqalı və üzü təraş olmuş iki şəxs arasında fərq qoyur. Əgər həqiqətən belə olarsa, iş əldə etmək üçün saqqalı qırxmaq icazəlidirmi?

Cavab: Saqqalı qırxmaq vacib ehtiyata əsasən, haram olduğuna görə belə şirkətlərdə iş əldə etmək arzusu onun qırxılmasını icazəli  etmir.

Sual: Şirkətdə işləyən şəxs hər ay müəyyən məvacib alır və şirkət onun razılığı ilə hər ay onun məvacibindən 10% kəsərək işçilər üçün olan xüsusi hesaba yerləşdirir. Sonra şirkət işçilərin əvəzindən həmin pulu bank və müxtəlif yollarda qazanc məqsədi ilə istifadə edir. Lakin işçinin həmin məbləğin halal və ya haram qazanc yollarında istifadə edilməsi barədə heç bir məlumatı yoxdur. Təqaüd yaşına çatdıqda və ya iş müddəti bitdikdə isə şirkət işçiyə müəyyən miqdarda pul verir. Həmin məbləğ aşağıdakı formalarda olur:

– Məvacibdən hər ay tutularaq şirkətdə yığılan məbləğ.

– İl ərzində toplanmış məbləğ miqdarında şirkət tərəfindən işçiyə verilən mükafat.

– İşçi üçün toplanmş pulun şirkət tərəfindən qazanc məqsədilə istifadəsindən əldə olunmuş gəlir.

– Şirkətin toplanmış və mükafat üçün olan məbləğdən əldə etdiyi gəlirlər.

– Şirkətin toplanmış və mükafat üçün olan məbləğdən əldə etdiyi gəlirlərə görə işçiyə verdiyi qazanc.

– Xidmətin sona çatması münasibətilə və təqaüd mükafatı.

Sual isə bundan ibarətdir: Təqaüdə çıxdıqda işçinin aldığı bu pullarda şəri hüqüq baxımından (xüms) vacib olan nədir?  Xüms ona nə vaxt vacibdir, məbləği aldığı vaxtdan, yoxsa illik xərclərini çıxdıqdan sonra? Əgər şirkət hökümət və ya özəl, yaxud kafir və yaxud da müştərək olarsa vəziyyət fərqli olurmu?

Cavab: Əgər müsəlman ölkələrində olan hökümət və ya müştərək şirkət olarsa, şəri vilayəti olan şəxs əmək müqaviləsini və məbləğin qazanc məqsədilə istifadə yollarını təsdiqləməyibsə, işçinin əldə etdiyi bütün mal aldığı ilin gəlirindən hesab olunur və şəriət hakiminin izni ilə həmin ilin xərclərindən artıq qalanın xümsünü çıxarılmalıdır. Əgər şirkət özəl və ya qeyri-müsəlmanlara (istər özəl, istərsə də hökümət) məxsus olarsa, məvacibdən tutlan məbləğ onun haqqı olduğu ilinin gəlirindən hesab olunur. Həmin ilin sonunadək xümsünün çıxarılması vacibdir. Həmçinin şəri yolla əldə edilən qazancdan hasil olan gəlirlər də həmin ilin gəlirindən hesab olunur. Əgər onu götürmək mümkündürsə, həmin ilin sonunda xümsünu vermək vacibdir. Əgər mümkün olmasa, məbləği alacağı vaxtadək xümsü təxirə salmaq icazəlidir. Mükafatlara və digər qəlirlərə gəlincə alındığı ilin gəlirindən hesab olunur.   

Sual: Hökümət idarəsində işləməklə yanaşı öz  şəxsi işim də var. Hər gün rəsmi iş saatı müddəti ərzində bir və ya iki saat öz şəxsi işimlə məşğul olmağım icazəlidirmi?

Cavab: Əgər əmək müqaviləsində rəsmi iş saatında başqa işlə məşğul olmamaq haqqında öhdəçilik götürmüsənsə, icazəli deyil.

Sual: Kömrük işçilərinin aldıqları məvacib barədə rəyiniz nədir? Həmçinin əmlak sahiblərinin işlərinin asanlaşdırılması və ya kömrük rüsumunun az göstərilməsi üçün kömrük işçilərinə verdikləri məbləğ barədə rəyiniz nədir? Əgər bu iş onların razılığı ilə və ya məcburi olarsa, hökmü nədir?

Cavab: Kömrükdə işləmək öz-özlüyündə haram deyil. Həmçinin qadağan olunmuş əmtəənin idxalının qarşısını almaq haram deyil və məvacib də halaldır. Yalnız ola bilər ki, onlara haram bir əməli yerinə yetirməyi əmr etsinlər, bu halda itaət icazəli deyil və həmin əməlin müqabilində aldığı məvacib halal deyil. Pul təqdim edənlərdən nəyisə almaq əmək müqaviləsinə zidd olduğu üçün icazəli deyil.

Sual: Mən Divaniyyə (İraq Respublikasında yerləşən yer adlarından biri) su idarəsinin işçisiyəm. Məndən hər hansı bir əməli təhvil almaq tələb olunur. Müqavilə əsasında işi yerinə yetirən tərəfin heç bir qüsuru olmadığı halda mənə müəyyən məbləğ pul təqdim edir. Həmin məbləği götürmək icazəlidirmi?

Cavab: Əgər əmək müqaviləsində bu kimi pulları götürməyəcəyinə dair şərt  qyulubsa, icazəli deyil.

Sual: Üzürlü səbəb olmadan işi tərk etmək icazəlidirmi?

Cavab: Əgər əvvəlcədən müqavilədə bu barədə şərt olarsa, şərtin tələblərinə uyğun əməl etmək lazımdır. Başqa halda isə buna icazə verilmir. Bu məsələdə başqa fəqihə müraciət etmək olar.

Sual: İşə başlayarkən işçinin yerinə yetirilməsini öhdəsinə götürdüyü nizam-intizamı pozmasının hökmü nədir?

Cavab: İşçinin əmək müqaviləsi bağlayarkən riayət edəcəyinə söz verdiyi haram olmayan nizam-intizamı pozması icazəli deyil.

Sual: Qeyri-müsəlman ölkələrində özəl ofis və ya hökumət idarəsində işləyən və ya muzd müqbilində saatla hesablanan bir işi yerinə yetirən müsəlman şəxs, işdən yayınmaq məqsədilə vaxt itkisinə yol verməsi və ya qəsdən ləng işləməsi icazəlidirmi? Belə edərsə məvacibi tamamilə almağa haqqı çatırmı?

Cavab: Belə etməsi icazəli deyil. Əgər edərsə məvacibin hamısına haqqı çatmır.